تکثیر جنسی ( از طریق کشت مستقیم بذر) این روش در باغهای سنتی کشور طی سال های گذشته بسیار متداول بوده و نهال های حاصل از بذر بدون پیوند از نهالستان خارج شده و از آنها برای احداث باغ استفاده می شود. و درختان به وجود آمده از این طریق به دلیل تفرق صفات ژنتیکی، با یکدیگر تفاوت دارند؛ حتی بذرهای حاصل از یک درخت، که ظاهرا شبیه هم هستند، درختان یکسانی به وجود نمی آورند و تنها حدود %۵ بذرهای یک درخت به دلیل خاصیت آپومیکسی مشابه هم اند. در مناطق مهم گردوکاری کشور نظیر بهراسمان، تویسرکان، تسوج، خوانسار، تفرش، اسکو، شهمیرزاد و... معمولا باغداران باتجربه با انتخاب بذرهای مرغوب طی سالیان و نسل های مختلف باعث به وجود آمدن توده های بذری معروف در هر منطقه شده اند؛ ولی در هر صورت تکثیر این بذور از طریق کشت مستقیم معمولا فاقد حداکثر پتانسیل بوده و نیز نمی تواند یکدستی مطلوب را به وجود آورد.
درختان بذری معمولا دارای دوره نونهالی طولانی و در نتیجه دیر بارده هستند. لازم به ذکر است در میان درختان قدیمی مناطق مختلف ممکن است ژنوتیپهای بسیار با ارزشی وجود داشته باشد که می توان برای شناسایی، ثبت و تکثیر آنها اقدام کرد.

تکثیر غیرجنسی در روش های تکثیر غیر جنسی، اندام رویشی درخت به روش های مختلفی تقسیم و تکثیر می شود و بدون تغییر ژنتیکی، از یک درخت، درختان مشابهی به وجود می آید.
متداول ترین روشهای تکثیر غیرجنسی گردو شامل، روش پیوند و همچنین روش کشت بافت است. در روش کشت بافت قطعات بسیار کوچک از اندام درخت مرغوب به تعداد زیاد تهیه شده و در شرایط خاص آزمایشگاهی هرکدام تبدیل به درخت می شود. برای انجام عملیات پیوند نیز معمولا جوانه یا شاخه رقم مناسب موردنظر را که پتانسیل باردهی چشمگیری دارد، روی پایه های مناسب پیوند می زنند. پایه درواقع درخت مناسبی است که روی آن پیوند صورت می گیرد و تشکیل دهنده اندام زیرزمینی درخت پیوندی است؛ بنابراین باید خصوصیات مناسبی از لحاظ سیستم ریشه ای و جذب آب و مواد غذایی داشته باشد. به طور کلی، پایه خوب باید قوی، دارای راندمان عملکرد بالا، مقاوم در برابر آفات و بیماری ها، دارای سازگاری پیوند و هنگام جابه جایی نهال به خوبی قابل انتقال باشد. را برای به دست آوردن پایه معمولا از طریق کشت بذر در نهالستان اقدام و سپس عملیات پیوند روی آن انجام می شود. روش های جدید تولید پایه از طریق کشت بافت هم در حال توسعه است. از این طریق، پایه های مناسب به صورت کاملا یکنواخت تولید و سپس ارقام مناسب روی آنها پیوند می شود. و در کشت بافت می توان به طور مستقیم نهال اصلی را از درخت مادری مرغوب تکثیر کرد یا اینکه به منظور استفاده از مزیت پایه فقط پایه های مناسب را تولید و نهال های حاصل را برای پیوند آماده کرد.لازم به ذکر است علاوه بر استفاده از برخی ارقام به عنوان پایه به منظور تشکیل اندام زیرزمینی درخت پیوندی، از بعضی ارقام به عنوان پایه بدون پیوند برای اهداف تولید چوب استفاده می شود.

 بسیاری از گونه های جنس جوگلانس را می توان به عنوان پایه به کار برد. برای این منظور از کشت توده های بذری گونه موردنظر یا تکثیر پایه از طریق کشت بافت استفاده می شود. مهم ترین پایه های در دست استفاده در سطح دنیا به شرح زیر است:
۱. پایه J . regia: ارقام مختلف این گونه تحت عنوان گردوی ایرانی (در بعضی منابع به نام گردوی انگلیسی) به طور وسیع در سطح کشورمان دیده میشود. در واقع همه درختان گردویی که در مناطق گردوكاری و در باغهای سنتی کشور به صورت بذری به وجود آمده و دیده می شود از این رقم است؛ بنابراین نهال های حاصل از بذر درختان قدیمی در واقع ایجاد کننده این پایه هستند که می توان روی آن پیوند انجام داد.
تنوع ژنتیکی در این گونه بسیار زیاد است و عملا این یکنواخت نبودن در توده های بذری، یک عیب محسوب می شود؛ در نتیجه در آینده درختان پیوندی روی آنها با قدرت رشد متفاوت ایجاد خواهد شد. از معایب دیگر این پایه می توان به نمونه های زیر اشاره کرد: حساسیت به بیماری های ریشه و شرایط غرقابی، نیاز آبی بیشتر، حساسیت بیشتر به شوری، کندی در جوانه زنی بذر و رشد غیریکنواخت نهال. از طرف دیگر، مزایای این پایه عبارت اند از: عمر طولانی، سازگاری با خاکهای آهکی، مقاومت در مقابل برخی بیماریها نظیر بلک لاین و نیز سهولت دسترسی به بذر. در سطح دنیا علاوه بر ایران در چین و فرانسه و سایر کشورهای اروپایی نیز از این پایه برای انجام پیوند بر روی آن استفاده می شود.لازم به ذکر است یکی از ارقام اصلاح و احداث باغ های گردو برگزیده این گونه به نام سیرکاسین، بومی مناطق سردسیر شوروی است که برای تولید چوب کشت می شود. بررسی و شناسایی ارقام مناسب این پایه در داخل کشور از زمینه های مهم تحقیقاتی تلقی می شود. در این راستا یافتن پایه هایی اهمیت دارد که در برابر خشکی مقاوم بوده و با توجه به شرایط کشور، قدرت زیادی در جذب آب و مواد غذایی داشته باشد و همچنین در برابر بیماری های ریشه و... مقاوم باشد. سایر پایه های جنس جوگلانس به صورت کاربردی در ایران استفاده نشده است. به اختصار به بعضی از آنها اشاره می شود.
۲. پایه J . nigra: این پایه که تحت عنوان گردوی سیاه بیشتر در آمریکا استفاده می شود، در برابر پوسیدگی ریشه، نماتود و گال يقه مقاوم است. کمی خاصیت پاکوتاهی دارد و به بیماری بلک لاین حساس است. عمر کوتاهی دارد. نیازمند خاکهای عمیق است. به خشکی آخر فصل حساس است و خاکهای سفت را نمی پسندد. بعضی از ارقام این گونه برای هدف تولید چوب، کشت می شوند.
٣. پایه J . hindsi: این پایه به طور اتفاقی از نتاج گردوی سیاه کالیفرنیای شمالی توسط هیندز ۲ شناسایی شده و در آمریکا مورد توجه است. به پوسیدگی آرمیلاریایی و گال یقه حساسیت زیادی ندارد. در خاک های سفت نیز قدرت رشد دارد. دارای مقاومت نسبی به شوری است. انطباق مطلوبی با پیوندهای مرسوم ( Jregia) برقرار می کند؛ ولی به بیماری های بلک لاین و خاکهای سنگین و آهکی حساس است. به پوسیدگی یقه حساسیت نسبی دارد و برای رشد مطلوب و گسترش مناسب ریشه ها نیازمند خاکهای عمیق و حاصل خيز است.
۴. پایه پارادوکس:(هیبرید بین J . regia و J . hindsii) این پایه رشدی قوی دارد؛ بنابراین درختان اصلی پیوندشونده روی آن باید فواصل کشت بیشتری داشته باشند. در خاک های ضعیف تر نیز استقرار نسبتا خوبی دارد. در برابر نماتودها و گموز مقاوم؛ ولی در مقابل بیماری بلک لاین و گال طوقه حساس است. همچنین دسترسی به توده های خالص بذری آن آسان نیست. از میان همگروه های پارادوکس پایه های جدیدی از جمله Vlach VX۲۱۱ و Claro معرفی شده که رشد قوی و استقرار و بقای خوبی از خود نشان داده اند. مقاومت VX۲۱۱ در برابر نماتود چشمگیر بوده و در مقابل پوسیدگی طوقه مقاومت نسبی دارد. پایه Vlach برای تکثیر کشت بافتی مناسب است؛ ولی مقاومت خوبی در برابر نماتود ندارد. پایه Claro برای اهداف تولید چوب کاربرد دارد.
۵. پایه RX۱: این پایه از تلاقی گردوی سیاه تگزاس و گردوی ایرانی به دست آمده و در برابر پوسیدگی طوقه مقاوم است. این پایه از سازگاری و پایداری مناسبی برخوردار است. نسبت به VX۲۱۱ رشد کمتری دارد و درختان پیوندی روی آن کوتاه ترند.
۶. پایه Bastogne: این پایه از تلاقی گردوی ایرانی و Claro به دست آمده و به دلیل داشتن چوب سخت و محکم برای تولید چوب استفاده می شود.
۷. پایه Royal: این پایه هیبرید بین گردوی سیاه و Claro است و به علت داشتن چوب سخت در صنایع چوبی کاربرد دارد.

 طی سده اخیر ارقام زیادی از بین رقم های متنوع گردو در سطح دنیا انتخاب یا طی برنامه های اصلاحی و پس از دورگ گیری معرفی شده اند. قطعة ارقام معرفی شده از جنبه های مختلف و خصوصیات برتر حائز اهمیت بوده اند. از بین حدود ۸۰ خصوصیت در گردو صفاتی که اهمیت بیشتری دارند عبارت اند از: باردهی جانبی، درصد بالای مغز، مغزشوندگی مناسب، سفیدی مغز، مقاومت در برابر آفات و بیماریها و مهم تر از همه دیربرگدهی درختان در بهار و مقاومت زمستانه آنهاست. می توان گفت اغلب ارقام مهم تجاری گردو در دنیا مستقیما از گونه J . regiaیا گردوی ایرانی نشأت گرفته اند. از این ارقام یا از طریق پیوند روی پایه های مناسب یا به طور مستقیم از کشت بافت تکثیر می شوند و سپس برای احداث باغ به کار می روند.
نام برخی از ارقام تجاری مهم دنیا که در ایران کشت شده اند عبارتند از:
۱. فرانکت ۲. چندلر ۳. هارتلی ۴.پدرو ۵. لارا ۶.پاین ۷.سِر ۸.وینا ۹.فرنور ۱۰.روند ۱۱.چیکو (برای دیدن خصوصیات اینجا را کلیک کنید)
علاوه بر ارقام ذکر شده، ژنوتیپ های فراوانی در سطح دنیا شناسایی یا دورگ گیری شده اند. در جدول زیر به تعدادی از ارقام در حال کشت و کار در کالیفرنیا شامل بعضی از ارقام تجاری دنیا و عمدتا ارقام معرفی شده توسط مؤسسه تحقیقاتی دانشگاه کالیفرنیا (UC Davis) اشاره می شود. گفتنی است تاریخ برگدهی ارقام در بهار، باتوجه به شرایط کالیفرنیا و در مقایسه با رقم پاین (با تاریخ برگدهی حدود ۲۷ اسفند) تعیین شده است.در خصوص تاریخ برگدهی، که در موضوع سرمازدگی بهاره در شرایط ایران بسیار مهم است، برای ارقام گوناگون از مناطق مختلف کشور، بسته به شرایط آب وهوایی گزارش های مختلفی به دست آمده است. برای مثال، رقم هارتلی در شرایط معتدل و مرطوب چند روز دیرتر از چندلر شکوفا شد. همچنین رقم چندلر در مناطق سرد به میزان درخور توجهی دیرتر از سایر ارقام در بهار بیدار شد. به نظر می رسد این تأخير به دلیل نیاز فیزیولوژیکی این رقم به حداقل گرما برای شروع فعالیت در بهار باشد. در واقع در اغلب ارقام دیربرگده دلیل تأخیر بازشدن جوانه ها، رفع نیاز سرمایی است. به همین علت در مناطق خیلی سرد نیاز سرمایی جوانه های این ارقام تا قبل از گرم شدن هوا برطرف شده و برتری آنها کمتر مشخص می شود. در هر صورت برای تعيين ارقام مناسب هر منطقه، مشاهدات و بررسی های بیشتر و جمع بندی نظر استادان ضروری است.
نام برخی ارقام ایرانی معرفی شده:
۱.رقم جمال ۲. دماوند (برای دیدن خصوصیات اینجا را کلیک کنید)
طی سال های گذشته در کشور ژنوتیپهای فراوانی توسط محققین و علاقه مندان شناسایی و بررسی شده است. بعضی از آنها نظير
B۲۱ ، Z۶۷ ، ۵۳ ، Z۶۰ ، K۷۲ تکثیر و در مناطق مختلف کشت شده است. در سال ۱۳۹۱ گزارش نهایی ارزیابی و گزینش ژنوتیپ های برتر کشور از ۱۳ استان توسط مؤسسه تحقیقات اصلاح و تهيه نهال و بذر کشور شامل ۵۳ ژنوتیپ ارائه شد. در این میان، ۸ ژنوتیپ از استان سمنان تعیین شد که ۶ نمونه از آنها تحت عناوین مهزیار، شهمیر، سلطان، راکو، وروار و مهرین از منطقه شهمیرزاد به پیشنهاد این جانب بود. گفتنی است علیرغم برتریهای ویژه ژنوتیپ های ایرانی، نمود چشمگیر بعضی از صفات در ارقام خارجی نظیر رنگ مغز روشن و دیر برگدهی، به این ارقام برتری خاصی داده است؛ ولی از لحاظ مقاومت در برابر سرمای پاییزه و زمستانه نسبت به ژنوتیپ های ایرانی چندان رضایت بخش نبوده اند.

در احداث نهالستان گردوی پیوندی به طور خلاصه نکات ذیل اهمیت دارند:
١. انتخاب منطقه مناسب (باتوجه به تغییرات اپی ژنتیکی گردو و اثر عوامل محیطی مثل سرما در ایجاد نهال های مقاوم در برابر سرما، انتخاب مناطق سرد اهمیت دارد)؛
۲. انتخاب زمین مرغوب دارای خاک سبک و غنی از مواد آلی و عاری از بیماری ها؛
۳. آماده سازی زمین و اضافه کردن ۳۰ تا ۹۰ تن در هکتار کود حیوانی (گاوی پوسیده در پاییز؛
۴. تهیه بذر مرغوب (دارای قوه نامیه و ترجیحا درشت) به میزان ۵۰۰ تا ۷۰۰ کیلو در هکتار؛
۵. ضدعفونی بذور با سموم قارچ کش نظیر کاربوکسین تیرام به میزان ۲ در هزار؛
۶. رعایت زمان کشت به صورت کشت مستقیم در آذر ماه یا کشت غیر مستقیم سیلوسازی بذور در لایه های ماسه مرطوب) به منظور رفع نیاز سرمایی بذور (۳۰ تا ۶۰ روز دمای صفر تا ۷) و حفاظت فیزیکی بذور در طول زمستان و سپس انجام کشت در اسفند ماه؛
۷. کشت بذور در ردیف های ۸۰ تا cm ۱۲۰ و با فاصله ۱۰ تا ۲۰cm و عمق ۷ تا ۹cm (ایجاد جوی و پشته برای گرم تر شدن خاک در اوایل فصل رشد مفید است)؛
۸. آبیاری مناسب و منظم نهالستان به منظور جلوگیری از تنش آبی در طول فصل رشد و کنترل و کاهش آبیاری آخر فصل؛
۹. حذف به موقع علف های هرز برای کاهش رقابت و گرم تر شدن خاک در اوایل فصل رشد؛
۱۰. پیوند درختان در بهار یا تابستان سال دوم؛
۱۱. تقویت و نگهداری مناسب پس از پیوند.

 الف. تاریخچه پیوند گردو:
انجام پیوند درختان میوه به قبل از میلاد مسیح (علیه السلام) بر می شود و در زمان امپراتوری روم نیز این فن در پرورش درختان میوه مرسوم بوده است. از قرن ۱۳ تا ۱۶ میلادی تمایل بیشتری به کار پیوند پدید آمد و از قرن ۱۹ میلادی انواع روش های پیوند متداول شد. در ایران نیز در کتب تاریخی به مقوله پیوند درختان میوه اشاره شده است. در کتاب ارشاد الزارعه از قاسم بن یوسف ابونصر هروی مربوط به سال ۹۲۱ ها و کتاب علوم زراعت و فلاحت از نجم الدين مربوط به سال ۱۸۰۴م توضیحاتی در خصوص پیوند آمده است. |
پیوند در گردو طبق مدارک از ۴۰۰ سال پیش در چین انجام می شده و از ۲۰۰ سال پیش در اروپا متداول بوده است و از سال ۱۹۱۲م هیچ باغدار مطلعی در کالیفرنیا اقدام به احداث باغ غیر پیوندی نکرده است. در ایران در سده اخیر طی سی سال گذشته، از دهه ۶۰ و ۷۰ تاکنون، کار پیوند گردو مورد توجه قرار گرفت و در دهه ۸۰ به صورت جدی پیگیری شد و از دهه ۹۰ به فعالیتی متداول تبدیل شد.
در حال حاضر آمار مشخصی از میزان باغهای پیوندی در کشور جمع بندی نشده است؛ ولی به نظر می رسد این میزان از ۱ تا %۲ کل سطح باغهای گردوی کشور تجاوز نکند. با این حال، تولید و تکثیر نهال پیوندی و توسعه باغهای پیوندی شتاب پسندیده ای گرفته است و در آینده ای نه چندان دور به سطح گسترده ای خواهد رسید.
ب. مزیت پیوند در گردو:
از مهم ترین مزایای پیوند گردو استفاده از پایه های مقاوم و قوی، امکان تکثیر و استفاده از ارقام برتر، زودباردهی درختان پیوندی و امکان ایجاد باغهای یکدست و تجاری است.
ج. روشهای متداول پیوند گردو با توجه به زمان اجرا:
١. انجام پیوند چوب در فصل زمستان (به صورت هات كالوس): در این روش یک قطعه شاخه به عنوان پیوندک بر روی درخت مورد نظر برای پیوند به صورت اسکنه ای، نیمامیم، زبانه ای، زینی و یا به صورت برش امگا متصل می گردد که به طور عمومی پیوند چوب گفته می شود و عمدتا به صورت رومیزی بر روی نهال یک ساله انجام می شود و به منظور تأمین گرمای موردنیاز محل پیوند ۲۷ درجه سانتی گراد) برای گیرایی و ایجاد کالوس باید پیوند را در مجاورت کابل های حرارتی قرار داد یا نهال های پیوندشده را به اتاق گرم و مرطوب منتقل کرد. درختان حاصل از این روش پیوند رشد کاملی داشته و به سرمای زمستان سال بعد مقاوم ترند. این روش کار پیوند به صورت تجاری و عمده در کشورهای اروپایی متداول است.
٢. انجام پیوند چوب و یا جوانه در فصل بهار با استفاده از پیوندک ذخیره شده در این روش علاوه بر پیوند چوب و استفاده از یک قطعه شاخه می توان به صورت وصله ای و یا شکمی از یک قطعه پوست به همراه یک جوانه به عنوان پیوندک استفاده کرد. این روش به امکانات زیادی نیاز ندارد و در نهالستان واقع در فضای آزاد و در اوایل اردیبهشت ماه انجام می شود. تهیه و نگهداری به موقع پیوندک در این روش مهم است. درختان پیوندی حاصل از این روش نیز فرصت لازم برای رشد کافی را دارند و نهالها نسبت به سرمای زمستان سال بعد کمتر آسیب پذیرند.
٣. انجام پیوند جوانه در اوایل تیرماه و یا اواخر مرداد و شهریور: این روش ساده بوده و درصد گیرایی پیوند در تیرماه بسیار مناسب است. تهیه پیوندک هم زمان با پیوند انجام می شود. سرعت عمل در انجام این پیوند مهم بوده و گرمای بیش از حد در تیرماه نامطلوب است. سلامت و شادابی پایه و پیوندک برای موفقیت کار بسیار اهمیت دارد. درختان تولیدی از پیوند تیر ماه رشد کاملی ندارند و ممکن است دچار آسیب سرمازدگی زمستانه شوند. در پیوند در اواخر تابستان نیز جوانه به صورت خواب باقی می ماند و بافت جدیدی از رشد پیوندک حاصل نمی شود و تا حدی به سرما حساس است.
د. نکات مهم در گیرایی پیوند:
باتوجه به مشکلات پیوند گردو، رعایت نکات زیر اهمیت زیادی دارد: زمان و درجه حرارت و شرایط آب و هوایی مناسب، پایه قوی با رشد مناسب، پیوندک قوی و شاداب، دقت و سرعت عمل در انجام پیوند، آبیاری مناسب و تیمارهای بعد از پیوند آموزشی پیوست ارائه شده است.
روش تکثیر درختان گردو از طریق کشت بافت:
در روش کشت بافت (ریز ازدیادی نیز به دلیل غیر جنسی بودن، ژنتیک درخت مادری عینا منتقل می شود. در این روش قطعاتی بسیار کوچک از گیاه مادری به تعداد زیاد جدا شده و در محیط کشت به نهال های ریشه دار تبدیل می شود. درختان حاصل از کشت بافت کاملا یکنواخت بوده و خصوصیات برتر درخت را حفظ می کنند.
مزایا: با کمک کشت بافت امکان تکثير انبوه از درخت مادری فراهم می شود. همچنین سایر مزایای این روش عبارت اند از: کاهش آلودگی ویروسی در نهالهای یکدستی رشد درختان به دلیل مشابهت اندام زیرزمینی، امکان تکثیر پایه های مناسب و یکنواخت، نبود آسیب های پیوندی روی تنه درختان و در نتیجه کاهش بیماری ها و سرمازدگی، مقاومت در برابر کلروز و سیستم ریشه ای قوی و متراکم تر، تا اندازهای تحمل بیشتر درخت به شرایط غرقابی و شوری.
معایب: از معایب این روش می توان به این نمونه ها اشاره کرد: نیاز به نگهداری اوليه بیشتر، وجود مشکلات بیشتر در انطباق اولیه با شرایط خاک و محیط، کوچک بودن اندازه نهال های گلدانی، مشکلات دسترسی به نهال در همه مناطق، تأخیر در بلوغ درختان در برخی ارقام زودبارده و کمرشد تأخیر در بلوغ و ادامه رشد اولیه مفید خواهد بود).